بازدید :
1774

پیکره شاپور یکم

امتیاز (0 از 10) از مجموع 0 رای

پیکره غول آسای شاپور اول که بلندای آن به ۶٫۷۰ متر و پهنای شانه های آن به بیش از ۲ متر می رسد، بدون هیچ تردیدی یکی‌ از برترین اثر‌های بر جای مانده از هنر‌هایی‌ تصویری دوران ساسانی می باشد و در هنر های باستانی آسیای نزدیک نیز یک استثنا قلمداد می گردد.
پیکره شاپور اول در اصل از یک استالاگمیت تراشیده شده است که در طول میلیون‌ها سال در این غار بزرگ پدید آماده بود، و هم اکنون در فاصله ۳۵ متری از دهانه غار و بر روی تراس چهارم موجود در غار قرار دارد. پیکره شاپور اول هم اکنون دقیقا در جای اصلی خود نیست. در نتیجه زمین لرزه ای که به احتمال فراوان میان سده‌های ۱۴ تا ۱۸ میلادی رخ داده بود، پیکره واژگون شده بود. در دهه پنجاه سده بیستم میلادی کار برپایی دوباره پیکره آغاز گردید اما از آنجایی که پاهای پیکره کاملا از بین رفته بودند، پیکره شاپور اول بر روی دو ستون بتونی قرار گرفت که هم اکنون در کنار کفش های اصلی پادشاه بر روی کف غار قرار دارند.

بر روی تمامی زاویه های این پیکره بی همتا کار سنگ‏تراشی بسیار هماهنگ، با زحمت بسیار و دقت نظری فراوان صورت گرفته است. برای تراشیدن استالاگمیت به صورت پیکره، هنرمند پیکر تراش به‏ طور حتم از یک طرح تصویری یا مدلی که از گچ یا خاک رس درست شده بوده و پیکره را در اندازه‏های بسیار کوچک‏تر نشان می داده، بهره برده است. به هنگام ساختن پیکره اندازه‏های اندام‏های بدن که در مدل کوچک در دسترس بوده، با خطکش ‏های اندازه‏ گیری سنجیده می‏ شده و بر روی استالاگمیت در مقیاسی چندین برابر اعمال می شده است. به سبب این که استالاگمیت ایستایی خود را در هنگام پیکره سازی حفظ نماید، احتمالا کار تراش‏ دادن و شکل‏ بخشی آن در مراحل گوناگون از بالا به پایین صورت گرفته است. برای برداشتن بخش‏های بزرگ و ضخیم استالاگمیت بی‏ شک ابزار آهنی و فولادی به کار رفته است. سطح بسیار صاف پیکره نشان‏دهند آن است که پیکره در پایان کار با دقت فراوان صیقل داده شده است. پس از کار صیقل دادن، پیکره ایستاده در غار با رنگ سرخ ملایم رنگ آمیزی شده بود. به سسب واژگون شدن پیکره، بخش بزرگی از دستان و پاهای آن از بین رفته است، اما سر و بالاتنه آن نسبتا خوب باقی مانده است. پیکره شاپور اول بالا تنه ای نیرومند و عضلانی را نشان می دهد، که از بالا به پایین باریکتر می شود.

پیکره ایستاده در غار تاجی کنگره دار بر سر دارد که شمار کنگره‌های آن به چهار می‌رسد. در بخش پایینی تاج یک دیهیم بسته شده است به همین خاطر تنها بخش کمی از پیشانی پادشاه نمایان است. انبوه موهای پیکره موج‏ وار از زیر تاج بیرون می‏آیند و قرینه‏ وار بر روی دو شانه می نشینند. چشم‏های پادشاه ساسانی بزرگ و باز است بر روی لب‏های بالا و پایین بصورتی واضح کار دقیق سنگ‏تراشی صورت گرفته است. ابروان نازک و کمانی آن به‏ هم‏ پیوسته‏ اند. بخش بزرگی از بینی که از بالا به پایین پهن‏ تر می‏گردد، از بین رفته است. دهان پیکره بسیار آسیب دیده است و تنها قسمت کوچکی از زاویه‏ ی راست آن سالم برجای مانده است. این قسمت نشان می‏دهد که دهان و لب‏های پیکره در اصل بسته بوده است. پیکره ایستاده در غار سبیلی بلند و قیطانی و ریشی کوتاه دارد، اما ریش زیر چانه او بلند است. زیورآلات او شامل یک گردنبند، دو گوشواره و یک دستبند در دست راست می باشد.

یک خط نیم‏ دایره‏ای که در بالای گردنبند پیکره آورده شده است، نشان‏ دهنده‏ آن است که پیکره در بالاتنه‏ خود دارای یک زیرپوش است. اگرچه بخش بزرگی از این جامه‏ زیرین بالاتنه معلوم نیست، اما می‏ توان دریافت که آن بدون چین و در اصل از جنسی ضخیم بوده است. تن‏پوش اصلی بالاتنه پیکره ایستاده در غار همانند یک کت است که بسیار تنگ بر تن نشسته و با چین های بسیار ظریف که هماند شعله های آتش می باشند، تزیین گردیده است. بالاپوش پیکره در ناحیه‏ کمر به‏ وسیله‏ یک کمربند تنگ بسته شده است. بر روی کمر شاپور اول، کمربند دیگری نیز دیده می‏شود که برخلاف کمربند بالاپوش به گونه‏ ای آزادانه‏ تر به تصویر کشیده شده است و به حالتی کج روی کمر نشسته است. این کمربند در اصل وظیفه‏ نگاه‏داشتن قبضه‏ شمشیر پادشاه را داشته است. قبضه‏ شمشیر پادشاه که در سمت چپ پیکره قرار دارد، بسیارآسیب دیده است. دو دست پادشاه در دو حالت گوناگون به نمایش گذاشته شده اند در حالی که دست راست پادشاه بر روی بخش پایینی کمر قرار گرفته است، دست چپ او بر روی دسته شمشیر قرار دارد.

شلوار پیکره در اصل بسیار بلند بوده است، به گونه‏ای که امروزه نیز می‏توان اثرات چین‏ وشکن‏های آن را بر روی کف غار و در اطراف کفش‏های او مشاهده کرد. با بلند نشان‏ دادن شلوار پیکره و کشاندن چین‏های آن بر روی کف غار، هنرمند سنگ‏تراش علاوه بر آن‏که به اصل زیباسازی پیکره و پوشاک آن می‏ اندیشیده است، ایستایی این پیکره‏ چند تنی را هم، که تنها بر روی دو پایش قرار گرفته بوده، در نظر داشته است، بدین صورت که او با پهن‏ ترساختن پاهای پیکره و به‏ نمایش‏ گذاشتن چین‏های شلوار بر روی زمین، قدرت ایستایی پیکره را دو چندان نمود. دو کفش پیکره موازی هم نیستند، بلکه کمی از یکدیگر باز شده‏ اند. کفش چپ پیکره کمی جلوتر از کفش راستش قرار دارد. دو کفش پیکره امروز وضع متفاوتی از هم دارند. کفش راست به‏ کلی آسیب دیده است. دو کفش پیکره در اصل بند در بوده اند، به گونه‏ای که امروزه نیز می‏ توان اثرات s مانند آن را بر روی کف غار مشاهده کرد
در دوران ساسانی ساختار تاج پادشاهان و گوناگونی آن چشمگیر است. گوناگونی تاج پادشاهان ساسانی در درجه نخست به سبب شکل ظاهری آن است و جزییات ساختاری آن مبتنی با قوانین سختگیرانه ای بوده است. برای شناسایی تصویر یک پادشاه ساسانی، آگاهی داشتن از شکل ظاهری تاج آن پادشاه ضروری می باشد، چرا که در این دوران، ساختار تاج از پادشاهی به پادشاه دیگر تفاوت می کرده است. هر پادشاه ساسانی به هنگام شروع پادشاهی خود تاج ویژه خود را بر سر می نهاد. با تکیه بر شکل تاج پیکره که شامل دیهیم، بخش میانی کنگره دار و کوریمبوس می باشد و همچنین با در نظر گرفتن معیار‌های گوناگون تاریخ هنر، پیکره ایستاده در غار را می بایست متعلق به شاپور اول, دوّمین پادشاه ساسانی، دانست.

بر روی تاج کنگره دار پیکره شاپور اول در اصل یک کوریمبوس قرار داشته است که هم اکنون اثری از آن بر جای نمانده است. فرق سر پیکره ایستاده در غار به گونه ای چهار گوش صاف شده است و یک سوراخ در میان این چهار گوش ایجاد شده است. کارایی این سوراخ تعبیه شده در فرق سر پیکره تنها برای نسب و جاسازی کوریمبوسی بوده است که بی شک جنس فلز بوده است. بنا بر پژوهش های انجام شده در دانشگاه بازل، بلندای کوریمبوس فلزی پیکره شاپور اول در حدود ۱٫۵۵ متر و پهنای در حدود ۱ متر و وزن آن، حتی با داشتن دیواره ای بسیار نازک، بیش از یک تن بوده است.
انبوه موهای پیکره که از زیر دیهیم پادشاه بیرون زده‏ اند در سمت چپ سر به‏ خوبی باقی مانده است، اما لبه‏ های بیرونی موهای سمت راست سر از بین رفته است. هرکدام از دو دسته‏ موی قرینه‏ وار در دو سوی چهره پیکره‏ شاپور از چهار رشته‏ موی برجسته تشکیل شده‏ اند که هرکدام به گونه‏ای برجسته و موج‏ وار بر روی دیگری نشسته‏ اند. الگوی پرداخت و ایجاد این رشته‏ های مو در دو سوی سر یکسان است. این در حالی است که در پشت سر، بخش انتهایی هر رشته‏ مو به گونه‏ای گرد و حلزونی شکل نشان داده شده است. در دو سوی سر، رشته‏ موهای موج‏ وار پادشاه در درازا و پهنا بر روی شانه‏ های پیکره به گونه‏ ای چشمگیر پهن شده‏ اند، و در این میان تنها پایین‏ترین رشته‏ مو جزء کوچکی از شانه را لمس می‏کند. از نظر هنر سنگ‏تراشی، در آرایش موی سر پادشاه بالاترین درجه‏ی انعطاف و شکل‏ پذیری پیداست. این چهار رشته‏ مو که بر روی هر شانه‏ پیکره قرار گرفته‏ اند، آشکارا از همدیگر جدا هستند و هر رشته از مو با خطوطی بسیار ظریف‏تر به بخش‏های کوچک‏تری تقسیم می‏گردد. شمار رشته‏ های برهم‏ نشسته‏ مو در دو سوی سر پادشاه در ابتدا چهار و در انتها به سه می‏رسد، این در حالی است که شمار رشته‏ های گوی‏ وار و همگون مو در پشت سر پیکره به دو می‏ رسد.

این سبک از آرایش مو و نحوه پرداخت و نمایش آن را می توان تنها بر روی آن نقش برجسته های شاپور اول دید که بین سالهای ۲۶۰-۲۷۲ میلادی به وجود آمده اند. به همین سبب تاریخ ساخت و اتمام موفقت آمیز پیکره شاپور اول را می باید کمی پیش از سال ۲۷۰ میلادی دانست.

این اثر در تاریخ ۱۵ دی ۱۳۱۰ با شمارهٔ ثبت ۱۵۹ به‌عنوان یکی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است

تبلیغات

سفر به ترکیه سفر به چین سفر به مالدیوی