آتشگاه قصران Ghasran Temple در استان تهران ØŒ شهرستان شمیرانات ØŒ مرز مشترک آهار Ùˆ شهرستانک ØŒ واقع در روستای آهاراستودان زرتشتی بر روی یکی از Ø§Ø±ØªÙØ§Ø¹Ø§Øª کوه توچال به نام کوه آهاروش Ú©Ù‡ Ø§Ø±ØªÙØ§Ø¹ آن از Ø³Ø·Ø Ø¯Ø±ÛŒØ§ ØØ¯ÙˆØ¯3120 متر است Ø§ØØ¯Ø§Ø« شده است.
طول جغراÙیایی آن 51 درجه 24 دقیقه Ùˆ عرض جغراÙیایی آن 35 درجه Ùˆ 57 دقیقه Ùˆ سی ثانیه است . آتشگاه از قله توچال کمتر از ده کیلومتر ÙØ§ØµÙ„Ù‡ دارد Ùˆ با چشم غیر Ù…Ø³Ù„Ø Ø¨Ù‡ Ø±Ø§ØØªÛŒ از توچال دیده میشود.
وجه تسمیه
این آتشگاه را در Ù…ØÙ„ به نام «قصر دخترک» Ùˆ «قلعه دخترک» Ùˆ نام‌های ترکی «قزل ماما» Ùˆ «قزماما» Ù…ÛŒ خوانند Ùˆ منظور از دختر Ùˆ ماما در این نام‌ها Ø§ØØªÙ…الاً ناهید Ùˆ آتشگاه نیایشگاه آناهیتا بوده است.
مشخصات
آتشگاه در اصل دو طبقه بود ØŒ در پهنه ای به Ù…Ø³Ø§ØØª تقریبی 110 متر ساخته شده . در نزدیکی آتشگاه سه آبادی وجود داشته Ùˆ زندگی آنها از راه پذیرایی زائران آتشگاه Ù…ÛŒ گذشته Ùˆ پس از خاموش شدن آتشگاه به تدریج Ù…ØÙ„ خود را ترک Ú¯ÙØªÙ†Ø¯ Ùˆ به دیه آهار مهاجرت کردند. آن سه آبادی Ú©Ù‡ گویششان اکنون با گویش مردم آهار به هم در آمیخته است عبارتند از: شکراب ØŒ ده تنگه Ùˆ لونک.
نکته: شکراب را به روزگار باستان ارنگیز Ùˆ ارنگیزان (یعنی ارنگهٔ Ú©ÙˆÚ†Ú© ) Ù…ÛŒ نامیدند Ùˆ نام مذهبی زرتشتی این آبادی به عهد پیش از اسلام آدریان Ùˆ به لهجهٔ Ù…ØÙ„ÛŒ اودریون بوده است .
Ø§ÙØ³Ø§Ù†Ù‡ Ù…ØÙ„ÛŒ
دختر Ùˆ پسر جوانی در روزگاران پیشین سخت عاشق یکدیگر بوده اند Ùˆ با هم سر به کوه گذاشته اند Ùˆ بدان نقطه Ø±ÙØªÙ†Ø¯ Ùˆ با شیر آهوان Ùˆ سنگ Ùˆ خاک کوه آن بنا را در آن نقطه دور از مردم جهت خویش بساختند Ùˆ سال‌ها با عشق آتشین با دو ایزد ناهید Ùˆ مهر Ú©Ù‡ دو ÙØ±Ø´ØªÙ‡Ù” مونث Ùˆ مذکر زرتشتی بوده اند زندگی کردند.
این آدران بر روی صخره ای بلند از سنگهای شیست بنیان ÛŒØ§ÙØªÙ‡ است.
گزینش این Ù…ØÙ„ تصادÙÛŒ نبوده است بلکه در تعیین آن ØŒ همه ÛŒ مناسبات Ùˆ جهات رعایت گردیده است. در میان Ù…Ø±ØªÙØ¹Ø§Øª آن ØØ¯ÙˆØ¯ ØŒ این نقطه تنها Ù…ØÙ„ÛŒ است Ú©Ù‡ از آنجا آبادیهای بیشتری از دیه های قصران پیداست ØŒ Ùˆ بر دره های بزرگ آن ØØ¯ÙˆØ¯ همچون دره ÛŒ شهرستانک در باختر Ùˆ دره آهار Ùˆ ایگل Ùˆ اوشان در جنوب خاوری Ùˆ دره ÛŒ میگون در خاور مشر٠است ØŒ Ùˆ کوه دماوند Ùˆ چکاد توچال Ùˆ رشته های کوه کلوم بستک Ùˆ گاجره Ùˆ کسیل از آنجا به خوبی نمایان است.
پهنه ای Ú©Ù‡ آتشگاه بر روی آن ساخته شده است به Ø´Ú©Ù„ چهارگوش است Ú©Ù‡ هر وجه آن نزدیک به 10 متر Ùˆ شیب آن از جنوب به شمال نزدیک به 1.80 متر است Ú©Ù‡ از Ù…ØµØ§Ù„Ø ÙØ´Ø±Ø¯Ù‡ ÛŒ سنگ Ùˆ ملاط Ú¯Ú† شیب را پر کرده اند ØŒ Ùˆ همه ÛŒ بنا نیز با همین Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø³Ø§Ø®ØªÙ‡ شده است. ابعاد Ú©Ù„ این بنای مربع Ø´Ú©Ù„ ده متر Ùˆ نود Ùˆ پنج سانتی متر در نه متر Ùˆ نود سانتی متر است ØŒ Ú©Ù‡ در اصل دو اشکوبه بوده است ØŒ ولی آنچه اکنون مشهود است بقایای دو تالار Ùˆ یک دالان از اشکوب نخست است. درازای تالارها چهار متر Ùˆ شصت سانتی متر Ùˆ پهنای تالار باختری سه متر Ùˆ پانزده سانتی متر Ùˆ پهنای تالار خاوری دو متر Ùˆ شصت سانتی متر است. ورودی هر دو تالار از دالانی است Ú©Ù‡ در جنوب بنا شده است. درازای این دالان Ù‡ÙØª متر Ùˆ پهنای آن دو متر Ùˆ نیمه خاوری آن از جنوب باز بوده است. Ùˆ گویا دری نیز از سوی باختر داشته است Ú©Ù‡ Ù…ØÙ„ آن نیز اکنون باز است. Ø¢ÙØªØ§Ø¨ به درون تالارها نمی تابیده است. تالار باختری به سبب بسته بودن جلوی ایوان از جنوب ØŒ تاریک تر بوده است ØŒ Ùˆ باید چنین پنداشت Ú©Ù‡ آتش سپندینه در این تالار Ú©Ù‡ هم بزرگتر Ùˆ هم تاریکتر بوده نگهداری Ù…ÛŒ شده است ØŒ Ùˆ در برگزاری مراسم Ùˆ ØªØ´Ø±ÛŒÙØ§Øª دینی از این آتش Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØªÙ†Ø¯ Ùˆ به اشکوب بالا Ú©Ù‡ بنای آن به قیاس آتشگاه های دیگر گویا چهارتاقی Ùˆ از چهار سو باز بوده است Ù…ÛŒ بردند ØŒ Ùˆ آیین نیایش در آن ÙØ¶Ø§ÛŒ باز انجام Ù…ÛŒ Ù¾Ø°ÛŒØ±ÙØªÙ‡ است. روکاری دیوارهای به جا مانده در اثر گزند ÙØ±Ø§ÙˆØ§Ù†ÛŒ Ú©Ù‡ در Ø·ÛŒ دوره ها Ùˆ سده ها از باد Ùˆ باران Ùˆ تابش Ø¢ÙØªØ§Ø¨ دیده ØŒ نرم Ùˆ خردشده Ùˆ ریخته است. پوشش تالارها Ùˆ دالان Ú©Ù‡ هنوز Ú©Ù…ÛŒ بجاست از تاق گهواره ای بوده است. بلندی بنا از ک٠تا روی بام ØØ¯ÙˆØ¯ چهار متر Ùˆ نیم Ùˆ تا زیر سق٠سه متر Ùˆ پنجاه Ùˆ هشت سانتی متر Ùˆ Ú©Ù„ÙØªÛŒ تاق نود Ùˆ دو سانتی متر است. اصل بنا Ú©Ù‡ بخش بزرگی از اشکوب نخست Ùˆ همه ÛŒ اشکوب دوم آن از بین Ø±ÙØªÙ‡ است از سنگ لاشه Ùˆ ملاط Ú¯Ú† به روش معمول در آغاز دوره ساسانیان با قالب دبه ساخته شده است. مغز دیوارها بسیار سخت Ùˆ Ù…ØÚ©Ù… است ولی بخش هایی از قشر دیوارها Ùˆ تیزیها Ùˆ گوشه ها Ùˆ زوایه های بیرونی آنها پوسیده Ùˆ نرم شده Ùˆ ریخته است. پاره سنگها Ùˆ کلوخ های ملاط Ùˆ Ú¯Ú† Ùˆ خاک سق٠دیوارهای ویران شده در پای بنا Ùˆ نیز در ÙØ§ØµÙ„Ù‡ های دورتر به جاست. گوشه هایی از بنا Ùˆ ک٠آن از آسیب کلنگ گنج جویان ویران شده است. گویا این آدران را به دوره آبادی یک یا دو بنای ÙØ±Ø¹ÛŒ سبک کناری نیز بوده است Ú©Ù‡ در Ø·ÛŒ یازده سده Ú©Ù‡ از ویرانی آن Ù…ÛŒ گذرد ØŒ در آن قله ÛŒ بلند به شوند باد Ùˆ Ø·ÙˆÙØ§Ù† Ùˆ رعد Ùˆ تگرگ Ùˆ بر٠و یخبندان سخت Ùˆ تابش Ø¢ÙØªØ§Ø¨ گرم روز به Ú©Ù„ÛŒ نابود Ùˆ نشانه های آن زدوده شده است.
دیوارهای بنا به صورت مستقل از یکدیگر ساخته شده ØŒ Ùˆ در مقاطع به هم پیوند ندارند. گویا نخست دیوارهای خاوری Ùˆ باختری Ùˆ دیوارهای میانی را به وجود آورده اند Ú©Ù‡ گنبدهای تالارها بر روی آنها گذارده شده است ØŒ Ùˆ سپس دیوار شمالی Ùˆ جنوبی Ùˆ دیوار داخلی راهرو را ساخته اند Ú©Ù‡ بعدها بر ÙØ±Ø§Ø² آن گنبد نهاده اند. در به وجود آوردن این بنا چوب ØŒ Ú†Ù‡ به صورت قالب دبه (Coffrage) Ùˆ Ú†Ù‡ به صورت قالب کمربندی (Cintrage) ÙØ±Ø§ÙˆØ§Ù† به کار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ شده است.
دیوار میانی بین دو تالار را به هنگام ساختن گنبدها در قالب ریخته Ùˆ ساخته اند. نشانه ÛŒ تخته چوب های قالبها بر روی دیوارها کاملا پیداست ØŒ Ùˆ بخشی از ملاطی Ú©Ù‡ در قالب Ù…ÛŒ ریخته اند ØŒ Ùˆ در روی Ø³Ø·Ø Ú©ÙˆÚ†Ú© جنوبی Ùˆ شمالی این دیوار برگشته است به روشنی دیده Ù…ÛŒ شود. همچنین دیوارهای خاوری Ùˆ باختری از داخل قالبگیری شده است.
گنبدها بیضی Ø´Ú©Ù„ با تخته سنگها روی قالب هلالی تاق گذاشته شده است. گنبدها بر روی دیوارها با پیش آمدگی به میزان 0.05 متر آغاز گردیده است. بر روی هر دیوار سه ØÙره با قطر 0.20 متر وجود دارد ØŒ Ú©Ù‡ برای تØÙ…Ù„ چوب بست تاقها Ùˆ Ú©Ùهای موقتی بوده است. آنچه از چوبها در این بنا به جا مانده است همه با پوششی از ملاط ویژه پوشانیده شده است تا از عوارض طبیعی نگهداری شود. از این چوبها تا سالهای اخیر مقداری به جا مانده بود Ùˆ اکنون جز اندکی همه از بین Ø±ÙØªÙ‡ است. مهراز (معمار) به وجود آوردنده ÛŒ بنا را به Ú©ÛŒÙیت تهیه ÛŒ ملاط توجهی ویژه داشته است ØŒ Ùˆ در این باره بیش از تهیه ÛŒ سنگهای دیوار کوشش داشته است. سنگها ورقه هایی از شیست Ú©Ù… ستبراست. این سنگ به Ø±Ø§ØØªÛŒ ورقه ورقه Ù…ÛŒ شود Ùˆ همین نکته شوند سنگ چینی به Ø´Ú©Ù„ پشت ماهی است Ú©Ù‡ به روشنی در دیوارهای خاور Ùˆ باختر ÙØ§Ø¨Ù„ دیدن است. از آثار به جا مانده نمی توان دانست Ú©Ù‡ این بنا را پیرایه های نیز بوده است یا نه؟. راهرو Ùˆ دورسازی تالار Ú©Ù‡ در بالا قرار دارد امکان تصور ساختن نوعی پیرایه به صورت منبت یا مولور(Moulure) را Ù…ÛŒ دهد؛ دور از ذهن نیست Ú©Ù‡ درون ساختمان به شیوه ای زیبا Ùˆ ظری٠گچ کاری شده بوده باشد. در تمام آتشگاه های بازمانده از دوره ساسانی آرایش نخستین از بین Ø±ÙØªÙ‡ Ùˆ اندود زیر آن نیز ÙØ±ÙˆØ±ÛŒØ®ØªÙ‡ Ùˆ در نتیجه اصل دیوار با Ù…ØµØ§Ù„Ø Ù†Ø®Ø³ØªÛŒÙ† نمایان است.
Ú©Ùهای درون بنای آدران قصران Ú©Ù‡ تا ØØ¯ÙˆØ¯ÛŒ دست نخورده مانده است از قشر ستبری از ملاط (4 تا 5 سانتی متر) Ú©Ù‡ بر روی Ù¾ÛŒ یا سکویی سنگی قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ پوشیده شده است. ورودی بنا از ایوان یا دالان جنوبی است Ú©Ù‡ گویا از درگاه باختری یا ØÙ†ÙˆØ¨ÛŒ وارد آن Ù…ÛŒ شده اند. گواه هایی مبنی بر اینکه این آدران دو اشکوبه بوده است وجود دارد Ú©Ù‡ بزرگ ترین این نشانه ها بلندتر بودن بقایای دیوار شمال – جنوبی در میان دو تالار این آدران از اندازه یک اشکوبه است ØŒ Ùˆ چون این دیوار در میان بنا واقع است Ùˆ از رخدادها به دور بوده ØŒ سالم تر مانده است. دیگر از نشانه های نشان دهنده دو اشکوبه بودن این آدران بقایای سنگ Ùˆ کلوخ موجود در پای بناست Ú©Ù‡ تا نقطه های دور در پیرامون پراکنده شده است ØŒ Ùˆ با آنکه در Ø·ÛŒ دوره ها Ùˆ سده ها ØŒ ØÙˆØ§Ø¯Ø« طبیعی سنگها Ùˆ کلوخها را خرد Ùˆ نرم Ùˆ نابود کرده اند ØŒ آنچه هم اکنون موجود است از اندازه ÛŒ ویرانه ÛŒ یک بنای یک اشکوبه زیادتر است. دیگر از نشانه ها نبودن Ù…ØÙ„ÛŒ چهارگوشه یا چهارتاقی Ú©Ù‡ آتش سپندینه در آنجا مورد نیایش قرار Ù…ÛŒ گیرد ØŒ در بقایای آثار موجود است Ú©Ù‡ گویا باید چنین پنداشت Ú©Ù‡ این چهارتاقی در اشکوب بالایی قرار داشته است Ùˆ مردم آنجا پس از گرویدن به اسلام ØŒ آن چهارتاقی را نابود کرده اند.
تاریخچه بنای آتشگاه قصران Ùˆ ویرانی Ùˆ درازای پابرجا بودن آن : بنای این آدران به ØÚ©Ù… گواه ها از جمله سن یابی Ú©Ù‡ به روش کربن14 بر روی تکه چوبی Ú©Ù‡ در گوشه ÛŒ باختری دیوار جنوبی دالان آتشگاه انجام Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ سن آنرا 265 میلادی با تقریب 75سال (265±75میلادی) تعیین کرده اند Ú©Ù‡ نتیجه همان دوره اردشیر یا آغاز ساسانیان Ù…ÛŒ شود ØŒ گواه دوم ØŒ همانندی بنا Ùˆ Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø¨Ù‡ کار Ø±ÙØªÙ‡ در بنا نشان از آتشگاه های پایان دوران اشکانیان Ùˆ آغاز دوره ساسانیان دارد Ùˆ سومین گواه اینکه در زمان ساسانیان دین زرتشت دین رسمی کشور شد Ùˆ بر شمار آتشگاه ها در سراسر ایران Ø§ÙØ²ÙˆØ¯Ù‡ شد.
در صورت اطلاع از آدرس آتشگاه قصران، در قسمت نظرات لطفا اعلام فرمائید . در صورت اطلاع از آدرس آتشگاه قصران، در قسمت نظرات لطفا اعلام فرمائید .