اين بنا آرامگاه Ø³ÙŠØ¯ØØ³Ù† مدرس، از چهره‌هاى برجستهٔ تاريخ معاصر ايران است Ú©Ù‡ در ماه رمضان Û±Û³ÛµÛ· هـ.Ù‚ برابر با آذر Û±Û³Û±Û· هـ.Ø´ توسط عوامل پهلوى اول، به چاى آلوده به سم به شهادت رسيد. جسد او را در Ù…ØÙ„Ù‰ بيرون از شهر کاشمر Ú©Ù‡ آن روزها به تپهٔ آخوند معرو٠بود، دÙÙ† کردند. مردم کاشمر ضمن زيارت قبر مدرس Ú©Ù‡ به قبر آقاى شهيد مشهور بود، در تاريکى شب‌ بنايى بر آن مى‌ساختند Ùˆ روزها مأمورين شهربانى وقت آن را خراب مى‌کردند. پس از سه سال، صورت مزار شهيد مدرس علنى شد. مقبرهٔ‌ اين شهيد تا به ØØ§Ù„ چندين بار تجديد بنا شده است Ùˆ بناى ÙØ¹Ù„Ù‰ آن نيز به امر امام (ره) Ùˆ کوشش Ùˆ همت توليت آستان قدس نوسازى شده است.
بى‌ترديد، Ø³ÙŠØ¯ØØ³ÙŠÙ† مدرس ÙŠÚ©Ù‰ از شخصيت‌هاى برجستهٔ معاصر Ùˆ Ù…Ø¯Ø§ÙØ¹ Ù…Ù†Ø§ÙØ¹ ملى Ùˆ دينى مردم ايران است. وى اصÙهانى‌الاصل بود Ùˆ چندين دوره به عنوان نمايندهٔ مردم اصÙهان Ùˆ تهران در مجلس شوراى ملى انتخاب شده بود. نطق‌هاى مدرس در مجلس Ú©Ù‡ در Ø¯ÙØ§Ø¹ از آزادى Ùˆ قانون‌گرايى بود، مشهور است Ùˆ همان‌ها نيز موجبات شهادت وى را ÙØ±Ø§Ù‡Ù… آوردند.
در زير، قسمتى از يک نطق او را که در مجلس شوراى ملى ايراد نموده است، نقل مى‌کنيم :
... ØØ§Ù„ا هم عرايض خود را عرض مى‌کنم. در قرون اخيره وضعيات دنيا در اثر کهنه شدن بعضى دول Ùˆ غÙلت بعضى دول Ùˆ غرور بعضى دول، در دنياى کهنه بعضى دول به خيال ترقى خود Ø§ÙØªØ§Ø¯Ù‡â€ŒØ§Ù†Ø¯ : يا از هوشيارى يا از Ø§ØØªÙŠØ§Ø¬ يا از تجدد. بالخصوص در اروپا، ‌ در قرون اخيره، از صد Ùˆ پنجاه سال قبل ÙŠÚ© دولت‌هايى وجود پيدا کردند Ùˆ درصدد برآمدند Ú©Ù‡ دول Ú©ÙˆÚ†Ú© دنيا را بخورند. البته وضعيات دنيا هميشه اين اقتضائات را داشته است - ÙŠÚ© قسمت بزرگش مقارن شده است با عمر Ùˆ دنياى ما - از زمان اجداد Ùˆ پيران ما تا رسيده است به امروزه، البته معلوم است همچو دولى مختلÙ‌اند : عاقل دارد، غنى دارد. بعضى به رويهٔ عقل در مقام بلع دول Ú©ÙˆÚ†Ú© نهنگ‌وار ØÙ…له مى‌کنند Ùˆ هى دول بزرگ را Ú©ÙˆÚ†Ú© Ú©ÙˆÚ†Ú© کردند Ùˆ خوردند Ùˆ قوى شدند Ùˆ سايرين ضعيÙ. بعضى Ú©Ù‡ عاقل بودند، لقمه‌هاى درشت درشت را بلعيدند تا کم‌کم قوى شدند.
وضعيات دنيا Ùˆ غÙلت سابقين٠ما Ùˆ وضعيات جغراÙيايى، مملکت ما را مبتلا کرده به دولت بزرگ همسايه، آن وقت بعضى از سلاطين هم شايد Ù…Ù„ØªÙØª شدند - مثل مرØÙˆÙ… ناصرالدين‌شاه - شايد Ù…Ù„ØªÙØª شده بودند Ú©Ù‡ ما دو دولت بزرگ همجوار پيدا کرده‌ايم؛ البته مقتضاى وضعيت ما، مقتضاى ديانت ما با اين دول مسلم Ùˆ صØÙŠØ است. ديانت ما در اين زمان، اقتضاى تعرض Ùˆ ØÙ…له ندارد؛ مگر اين‌که متعرض‌مان بشوند Ùˆ وقتى Ú©Ù‡ متعرض ما شدند، البته هر ضعيÙÙ‰ را اگر کسى متعرض باشد، بايد به قدر مقدور Ùˆ ميسور، ‌ عقلاً، ديانتاً، سياستاً در صدد Ø±ÙØ¹ Ùˆ Ø¯ÙØ¹ برآيد. هميشه دولت‌هاى ما، Ú†Ù‡ در طرز سابق Ú†Ù‡ در طرز ØØ§Ù„يه، مراقب بودند Ú©Ù‡ با اين دو دولت بزرگ غنى Ùˆ قوى Ùˆ اعقل Ùˆ عاقل به Ù†ØÙˆ مسالمت Ø±ÙØªØ§Ø± نمايند، Ùˆ همين قسم Ú©Ù‡ ÙØ±Ù…ودند روابط ØØ³Ù†Ù‡ با آن‌ها داشته باشيم وهمين‌طور هم عمل کرده‌اند Ùˆ سال‌ها Ùˆ عمرها گذراندند تا اين Ú©Ù‡ به زمان رسيد؛ يعنى انقلاب ايران برپا شد Ùˆ ملت بيدار شد Ùˆ ØÚ©ÙˆÙ…ت ÙŠÚ©â€ŒÙ†ÙØ±Ù‰ به ØÚ©ÙˆÙ…ت ملى مبدل شد، مسمى به اسم دولت مشروطه.
البته اين‌ها هم به قدر قوهٔ خودشان در اين مسئله هوشيار بودند Ú©Ù‡ هم مراقب بيابان خشک Ùˆ هم مواظب درياى تر باشند؛ يعنى مراقب دو همسايهٔ خودمان Ú©Ù‡ دو دولت قوى Ùˆ غنى بودند بايد باشند. البته معلوم است بعد از آن Ú©Ù‡ دنيا توليد چنين دول بزرگى را کرد Ùˆ بالطبيعه آن دول بزرگ هم به يکديگر نظر دارند؛ خصوصاً اگر Ø±ÙØªÙ‡â€ŒØ±Ùته لقمه‌ها Ú©Ù… شود، ‌ بين آن‌ها رقابت توليد شود، اين مسئله Ùˆ اين ØØ§Ù„ت در تمام دنيا هم‌چنين در ايران بود تا جنگ عمومى شروع شد. وقتى اين جنگ بين دول بزرگ دنيا برپا شد، بعضى از آن‌ها از ØØ§Ù„ت عظمت تنزل کردند Ùˆ بعضى بر عظمت‌شان Ø§ÙØ²ÙˆØ¯Ù‡ شد. ما مانديم Ùˆ ÙŠÚ© همسايه. مدت‌ها در رژيم سابق Ùˆ در طرز لاØÙ‚ØŒ ميانهٔ اين دو دولت به Ù†ØÙˆÙ‰ زندگى مى‌کرديم Ú©Ù‡ اگر ØØ§ÙŠÙ„Ù‰ در بين ما Ùˆ Ø¨ØØ±ÙŠÙ† Ø§ØªÙØ§Ù‚ Ù…Ù‰â€ŒØ§ÙØªØ§Ø¯ØŒ اسمش را عدم وسيله Ùˆ Ú©ÙØ´ØªÙ‰ مى‌گذاشتيم Ùˆ اگر ميانهٔ ما Ùˆ بعضى توابع Ùˆ بلوکات شمال مانعى Ø§ØªÙØ§Ù‚ Ù…Ù‰â€ŒØ§ÙØªØ§Ø¯ØŒ ‌ ØÙ…Ù„ بر قصور مأمورين مى‌کرديم. Ù„Ú©Ù† بعد از آن‌که ÙŠÚ©Ù‰ از همسايه‌هاى ما، در نتيجهٔ جنگ عمومى اظهر شد Ùˆ ديگر ظاهر، ÙŠÚ©Ù‰ اقوى شد Ùˆ ديگرى قوى، ما مانديم Ùˆ ÙŠÚ© همسايهٔ دولت يا دولت‌نما يا مادر دايه بهتر از مادر.
Ú¯Ø±ÙØªØ§Ø±Ù‰ داخله Ùˆ Ùقر Ùˆ Ùلاکت مردم Ùˆ ÙŠÚ© طرÙÙ‰ بودن همسايه ما را کشيد به قرارداد؛ يعنى Ø§Ù†ØØµØ§Ø± ايران به ÙŠÚ© Ù†ÙØ± دولت همسايه. البته بعد از اين Ú©Ù‡ رقيب طر٠نداشته باشد، مسلماً به مقتضاى ØµÙ„Ø§Ø Ø®ÙˆØ¯Ø´ Ø±ÙØªØ§Ø± مى‌کند Ùˆ تقصيرى هم ندارد؛ Ú†Ù‡ البته هرکس در مقام Ù†ÙØ¹ Ùˆ ضرر خودش است. به توÙيق خداوند Ùˆ بيدارى ملت ايران، از Ú†Ù†Ú¯ قرار داد هم خلاصى پيدا شد؛ ØØªÙ‰ به وسايل مختلÙÙ‡ هم Ú©Ù‡ متوسل شدند مثل کابينهٔ آقاى سيد ضياء‌الدين (Ú©Ù‡ اسمش را سÙيد يا سياه يا همه رنگ مى‌گذارند) باز هم موقعيت پيدا نشد، Ùˆ توÙيق شامل ØØ§Ù„ ماها شد، Ùˆ اين دورهٔ‌ پارلمان تشکيل شده، قبل از اين‌که پارلمان تشکيل شود. بعضى از نمايندگان اساس سياست را بر آن گذاردند Ú©Ù‡ اين آثارى هم Ú©Ù‡ از همسايهٔ جنوبى باقى مانده است، آن‌ها را هم Ù…ØÙˆ نمايند. در ØªØØª اين سياست Ú©Ù‡ من هم ÙŠÚ©Ù‰ از آن‌ها بودم، اين دولت Ùˆ اين پارلمان تشکيل شد Ùˆ برطبق اين سياست، دولتى خواه‌ناخواه تشکيل شد Ùˆ به آن دولت Ú¯ÙØªÙ‡ شد Ú©Ù‡ اگر مى‌توانى اين کارها را بکنى، بسم‌اللّه؛‌والاّ، شما را به خير Ùˆ ما را به سلامت ...
... بنده از جانب خودم مى‌گويم Ùˆ يقين دارم همهٔ‌ ملت ايران Ùˆ نمايندگان هم ØµØ§ØØ¨ اين عقيده‌اند؛ زيرا منشأ تمام آن‌ها ÙŠÚ©Ù‰ است. منشأ سياست ما، ديانت ماست. ما نسبت به دول دنيا دوست هستيم؛ Ú†Ù‡ همسايه Ú†Ù‡ غيرهمسايه، Ú†Ù‡ جنوب Ú†Ù‡ شمال، Ú†Ù‡ شرق Ú†Ù‡ غرب. Ùˆ هر کس متعرض ما بشود. متعرض آن مى‌شويم، هر Ú†Ù‡ باشد هر Ú©Ù‡ باشد؛ به قدرى Ú©Ù‡ ازمان برمى‌آيد Ùˆ ساخته است. همين مذاکره را با مرØÙˆÙ… صدراعظم شهيد عثمانى کردم، Ú¯ÙØªÙ… اگر ÙŠÚ© کسى از Ø³Ø±ØØ¯ ايران بدون اجازهٔ‌ دولت ايران پايش را بگذارد در ايران، Ùˆ ما قدرت داشته باشيم، او را با تير مى‌زنيم Ùˆ هيچ نمى‌بينيم Ú©Ù‡ کلاه‌پوستى سرش است يا عمامه يا شابگا. بعد Ú©Ù‡ گلوله خورد، دست مى‌کنيم ببينيم ختنه شده است يا نه؟ اگر ختنه کرده است، بر او نماز مى‌کنيم Ùˆ او را دÙÙ† مى‌نماييم. والاّ Ú©Ù‡ هيچ. پس هيچ ÙØ±Ù‚ نمى‌کند. ديانت ما عين سياست ماست، سياست ما عين ديانت ماست. ما با همه دوستيم، مادامى Ú©Ù‡ با ما دوست باشند Ùˆ متعرض ما نباشد؛ همان قسم Ú©Ù‡ به ما دستورالعمل داده شده است Ø±ÙØªØ§Ø± مى‌کنيم ....
در صورت اطلاع از آدرس آرامگاه شهيد آيت‌ا... سيد ØØ³Ù† مدرس، در قسمت نظرات لطفا اعلام فرمائید . در صورت اطلاع از آدرس آرامگاه شهيد آيت‌ا... سيد ØØ³Ù† مدرس، در قسمت نظرات لطفا اعلام فرمائید .