بازدید :
1629

کاروانسرای شوریاب

امتیاز (7 از 10) از مجموع 2 رای

پیشینه‌ی بنای «کاروانسرای شوریاب نیشابور» که در بخش تحت‌ جلگه شهرستان نیشابور قرار گرفته، به دوره‌ی قاجاری می‌رسد. مالکیت این بنا وقفی است، به شماره‌ی 5901 در تاریخ 08/05/1381 در فهرست آثار ملی ایران ثبت گردیده است. بنای کاروانسرای شوریاب، با داشتن جلوه‌های معماری نادر و همچنین عناصری چون ایوانچه‌ها، ایوان‌ها، حجره‌ها، شاه‌نشین، طاقنماها و ... دارای اهمیت و بار فرهنگی ویژه‌ای است. وجود تزئینات آجرکاری گوناگون و کم‌نظیر در جای جای این بنا، مقادیر زیادی از دست‌نوشته‌های بزرگان بر روی بندکشی‌ دیوارهای شاه‌نشین‌ها، و نیز پوشش‌های گوناگون در نقاط مختلف، از ویژگی‌های ارجمند معماری و تاریخی این کاروانسرا به شمار می‌آیند.

- موقعیت جغرافیایی:

کاروانسرای شوریاب نیشابور، در روستای شوریاب -از توابع بخش تحت جلگه شهرستان نیشابور- جای گرفته است. روستای شوریاب، در حدود 40 کیلومتری شهر نیشابور و در مسیر جاده نیشابور به سبزوار –با دسترسی از جاده‌ای که به طرف شمال از جاده‌ی اصلی منشعب می‌شود- واقع شده است، طول جاده‌ی روستا حدود 8 کیلومتر است. بنای کاروانسرای شوریاب، در مرکز روستا و درون بافت مسکونی قرار گرفته.

- پیشینه و کاربرد:

با نگاهی به ابعاد و اندازه‌ی آجرها و ملات به کار رفته در بنا، پلان، تزئینات آجری و شیوه‌ی آجرکاری، و همچنین دست‌نوشته‌های درون شاه‌نشین‌ها که به دست وزیران و بزرگان نوشته شده، تاریخ بنای کاروانسرا به دروه‌ی قاجاریه می‌رسد. از این بنا برای اسکان و اتراق موقت کاروانیان بهره‌برداری می‌شده که پس از مدتی متروک گردیده و سپس به انبار علوفه و آغل گوسفندان، مغازه، آسیاب و ... تغییر کاربری یافته است.

- مشخصات معماری؛ پلان، ساخت و تزئینات:

پلان بنای کاروانسرای شوریاب نیشابور، هشت و نیم هشت مستطیلی، و دارای چهار ایوان و چهار اصطبل در طرفین ضلع‌هاست. عناصر اصلی این بنا، دربرگیرنده‌ی چهار ایوان، چهار اصطبل، بیست ایوانچه و حجره، حیاط مرکزی، و عناصر فرعی آن، دربرگیرنده‌ی شاه‌نشین، طاقچه‌ها، طبقات بالا، بخاری دیواری و ... می‌باشد.

عنصر شاخص بیرونی بنای کاروانسرا، ایوان ورودی آن است که برجسته (بیرون ‌آمده) از بناست. طاقنماها (غرفه‌هایی) در دو طرف ورودی قرار دارند. ایوان ورودی، دارای دو مناره و غرفه‌هایی است که به گونه‌ای زاویه‌دار از بنا و با پلانی چندضلعی به پیش رفته‌اند. ایوان ورودی در دوطبقه و و دارای هشتی نسبتاً وسیع است. در سوی غربی و شرقی بنا، اتاق‌هایی برای نگهبانی، و در شمال هشتی، در طبقه‌ی همکف، یک ورودی به داخل محوطه و در بالای آن یک رواق قرار گرفته.

این کاروانسرا در شمار کاروانسراهای دشت، با حیاط مرکزی است که به شیوه‌ی چهار ایوانی ساخته شده و ایوان‌های پیرامونی حیاط، دوطبقه‌ و دارای شاه‌نشین‌اند. پیرامون حیاط، 20 حجره‌ و در بخش پیشین هر حجره، یک ایوانچه ساخته شده، کفت ایوانچه‌ها و اتاق‌ها (حجره‌ها) از سطح حیاط مرکزی، حدود 60 سانتی‌متر، بالاتر است. فاصله‌ی شمالی-جنوبی این حیاط 43 متر و طول شرقی-غربی آن، 34 متر است.

پلان ایوان‌های شرقی و غربی متحدالشکل و به صورت تیپ، اما در نما دارای تفاوت اندکی است. این دو ایوان نیز در دو طبقه‌ی همکف و اول ساخته شده و دارای شاه‌نشین است. ایوان نسبت به دیوارهای حیات فرورفته است و یک گودی نسبتاً عمیق در این ضلع‌ها به وجود آورده. ارتفاع ایوان، از دیوارهای اطراف، بلندتر و از این روی، نوعی تاکید و ارزش را برای ایوان، تداعی می‌نماید. دوپایه‌ی قطور و بلند (یا هم‌ارتفاع ایوان) در دو طرف ایوان قرار گرفته‌اند که با دیوارهای حیاط، همسنگ، و لبه‌ی پایه‌ها در سمت درون ایوان به صورت مدور و قوس‌دار ساخته شده.

ایوان شمالی، برخلاف ایوان‌های شرقی و غربی، هم‌‎‌سطح بدنه‌ی حیاط است و روبه روی ورودی کاروانسرا قرار دارد. این ایوان، مانند دیگر ایوان‌ها، در دوطبقه‌ی همکف و اول، با شاه‌نشین و اتاق‌های مجاورش می‌باشد. ایوان شمالی، در طبقه‌ی همکف، پس از یک حجره‌ی نسبتاً بزرگ، به واسطه‌ی یک اتاق –که ادامه‌ی حجره نیز می‌باشد- امتداد اصطبل‌های مجاورش را از هم گسیخته است. طبقه‌ی دوم ایوان شمالی، روی به جنوب و داخل محوطه دارد.

ورودی اصطبل‌های کاروانسرا، در چهارگوشه‌ی بنا (شمال شرقی، شمال غربی، جنوب شرقی، جنوب غربی)، قرار گرفته‌اند و فرم کلی‌ آن‌ها به شکل L است. درون اصطبل، دارای بارانداز مرکزی است و روی ضلع‌های آن، طاقنماهایی قرار دارند که هر کدام دارای طاقچه‌ای به ارتفاع 60 سانتی‌متر از کف طاقنما و بر روی اسپر ایوانچه نیز بخاری دیواری ساخته شده است. طاقنماها دارای قوس جناغی‌اند و به شیوه‌ی رومی اجرا شده‌اند. اصطبل در پشت حجره‌ها، در محل ایوان‌ها قطع شده و ایوان به دورن اصطبل کشیده شده است.

‌همه‌ی تزئینات بنای کاروانسرای شوریاب، آجری‌ است و می‌توان آن‌ها را در دسته‌های زیر بازشناسی نمود:

1. تزئینات آجری لچکی قوس، ایوانچه‌های دورتادور حیاط مرکزی.

2. نماکاریآجری روی لچکی‌های قوس‌های ایوان‌ها.

3. تزئینات آجری روی طاقنماها و صفه‌های درون شاه‌نشین‌های چهار ایوان.

4. دو مناره ارجی سردر ورودی و تزئینات آجری روی آن‌ها.

5. نماکاری آجری روی طاقنماها و سقف گنبدی هشتی.

6. کتیبه‌ی سنگی حجاری شده روی سردر ورودی کاروانسرا.

7. آجرکاری لچکی قوس‌های سردر ورودی کاروانسرا.

8. فرم کلی معماری و تکنولوژی بنا.

تبلیغات

سفر به ترکیه سفر به چین سفر به مالدیوی