آسیاب های آبی دزÙول یکی از آثار ارزشمند تاریخی ØŒ معماری Ùˆ گردشگری شهرستان دزÙول بوده Ùˆ به شماره Û³Û¹Û¸Û´ در ردی٠آثار ملی به ثبت رسیده اند . آنچه امروز به عنوان آسیاب های آبی شناخته Ù…ÛŒ شود ØŒ مجموعه ای است از سازه های آبی Ú©Ù‡ در گذشته به عنوان بند Ùˆ آسیاب Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ Ù…ÛŒ شده است.
این مجموعه در ارتباط با جریان دایمی رود دز Ùˆ با توجه به بررسی هایی Ú©Ù‡ بر روی نمونه هایی از Ù…ØµØ§Ù„Ø Ø§ÛŒÙ† آسیاب ها انجام شده ØŒ همزمان با Ø´Ú©Ù„ گیری هسته ساسانی شهر در بستر رودخانه ساخته شده Ùˆ در دوره های بعدی توسعه شهر، به ÙØ±Ø§Ø®ÙˆØ± نیاز ساکنین جدید ØŒ توسعه ÛŒØ§ÙØªÙ‡ اند. پیشینه تاریخی آسیاب های آبی در ارتباط با سازه پل قدیم دزÙول بوده Ú©Ù‡ به دوره ÛŒ ساسانیان بر Ù…ÛŒ گردد ولی عمده آثار موجود از آسیاب ها Ú©Ù‡ در سه بخش از رودخانه موجود Ù…ÛŒ باشند به دوره های تاریخی صÙویه Ùˆ قاجاریه بر Ù…ÛŒ گردد. این سازه ها از مصالØÛŒ چون قلوه سنگ رودخانه ای ØŒ آجر Ùˆ با ملات ساروج ساخته شده اند . ÙØ±Ù… معماری آسیاب ها Ø¨Ø±Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ از سبک معماری بومی شهرستان دزÙول بوده Ùˆ به صورت یک مجموعه بهم پیوسته ساخته شده Ùˆ بهم مرتبط Ù…ÛŒ باشند.
پایه های سازه اتاقک آسیاب های دزÙول از ملات Ú¯Ú† Ùˆ خاکستر Ùˆ آجرها در سه ردی٠هستند Ú©Ù‡ تکرار Ù…ÛŒ شود Ùˆ قسمت هایی از سنگ ساخته Ù…ÛŒ شود. دیوار ها نیز از آجر Ùˆ سنگ قلوه رودخانه Ùˆ ملات ساروج Ú©Ù‡ نوعی آهک بندی بوده ØŒ پوشیده شده است. . Ø§Ø±ØªÙØ§Ø¹ درون اتاقک این آسیاب ها تا ک٠رودخانه ØØ¯ÙˆØ¯ Û´ متر Ù…ÛŒ باشد Ùˆ ØØ§Ù„ت تقارن دارند Ùˆ با نمای کشتی مانند ساخته شده اند. این نوع معماری برای تنظیم ÙØ´Ø§Ø± آب Ùˆ یا تشدید آن بوده است.
Ù†ØÙˆÙ‡ کنار هم قرارگیری آسیاب های دزÙول به Ø´Ú©Ù„ÛŒ است Ú©Ù‡ در گذشته ØØ§Ù„ت سد مانند داشته تا به وسیله آن آب را به جای مورد نظر هدایت کنند. قسمت اول Ú©Ù‡ همان سازه های ÙØ¹Ù„ÛŒ به جای مانده از آسیاب هاست ØŒ عرض رودخانه را قطع Ù…ÛŒ کرده پل بند یا Ø¯ÙŽÙ…Ø¨ÙØ±Ùج هستند Ú©Ù‡ کارش علاوه بر ارتباط قسمت غرب Ùˆ شرق رودخانه ØŒ در زمان مورد نیاز ØŒ Ø³Ø·Ø Ø±ÙˆØ¯Ø®Ø§Ù†Ù‡ را برای اموری نظیر آبرسانی Ùˆ یا اب کشاورزی بالا یا پایین Ù…ÛŒ برد.
این سیستم ØŒ سیستم Ù¾ÛŒØ´Ø±ÙØªÙ‡ ساسانی بوده Ùˆ رومن گریشمن در کتاب هنر انسان این سیستم را قدیمی ترین سیستم های آبیاری جهان در دوره باستان معرÙÛŒ کرده است Ùˆ قدمت آن را در ØØ¯ÙˆØ¯ Û±Û´Û°Û° تا Û±ÛµÛ°Û° سال عنوان Ù…ÛŒ کند Ú©Ù‡ پژوهش های جدید این قدمت را تایید Ù…ÛŒ کنند.
این سازه ها پل بند عظیمی بوده Ú©Ù‡ بعداً با تغییراتی در قسمت های آن به آسیاب تبدیل شده Ú©Ù‡ با توجه به طول زمان تغییراتی توسط سیلاب ها Ùˆ عوامل انسانی در آن ها رخ داده است Ú©Ù‡ آخرین تغییرات آن را Ù…ÛŒ توان در زمان صÙویه با تکامل سیر تولید آجر Ùˆ تغییر در ابعاد آن به اندازه Û±Û¸Ù«Ûµ در Û±Û¸Ù«Ûµ در Û³Ù«Ûµ سانتی متر دانست.
در وسط رودخانه بر روی یکی از دهانه ها ØŒ آثار طاق عظیمی است Ú©Ù‡ شبیه ایوان های ساسانی بوده Ùˆ با توجه به علاقه شاهان ساسانی Ù…ÛŒ توان ØØ¯Ø³ زد Ú©Ù‡ باقیمانده جایگاه سردار Ùˆ یا Ù…ØØªØ´Ù…ÛŒ در گذشته بوده است.
در گذشته برای آسیاب کردن گندم درون آسیاب ها، سنگ دو تکه ای وجود داشته که قسمت پایین آن ثابت بوده و بر اثر نیروی آب رودخانه چرخ آسیاب باعث گردش سنگ بالایی شده است.
در گذشته آسیابها دارای مالکیت خصوصی بوده Ú©Ù‡ به آسیابان به Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ù…ØÙ„ÛŒ Ù„Ùوینه Ù…ÛŒ Ú¯ÙØªÙ†Ø¯ . تعداد آسیابها در دوره ÛŒ صÙویه ØØ¯ÙˆØ¯ ÛµÛ° تا Û¶Û° عدد بوده Ú©Ù‡ بخشی از آنها در اثر سیلابهای ÙØµÙ„ÛŒ تخریب گردیده است . با این ØØ§Ù„ بسیاری از آسیاب ها با توجه به نیاز مردم دزÙول به تامین آرد تا اوایل دوره پهلوی دوم ( دهه Û´Û°) ÙØ¹Ø§Ù„ بوده اند اما با ورود تکنولوژی جدید نظیر کارخانه های آرد یا به اصطلاع مکینه ØŒ این آسیاب ها جایگاه اولیه خود را از دست دادند.
در هر آسیاب Ûµ Ù†ÙØ± مشغول به کار بوده اند. یک Ù†ÙØ± مسئول آوردن گندم با قاطر ØŒ یکی مسئول آوردن گندم ها تا سنگ آسیاب ØŒ یکی مسئول سنگ آسیاب Ùˆ دیگری مسئول جمع آوری آرد بود Ùˆ یک Ù†ÙØ± هم در شب ها مسئول آسیاب بوده است.
در ÙØµÙˆÙ„ÛŒ Ú©Ù‡ میزان ØØ¬Ù… آب رودخانه Ú©Ù… Ù…ÛŒ شده برای بالا آمدن Ø³Ø·Ø Ø¢Ø¨ Ùˆ همچنین Ø§Ù†ØØ±Ø§Ù آب به سمت آسیاب ها از سبدهای ØØµÛŒØ±ÛŒ Ú©Ù‡ درون آنها از سنگ پر Ù…ÛŒ شده Ùˆ بر روی هم قرار Ù…ÛŒ Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ Ù…ÛŒ شده Ú©Ù‡ مجموعاً تشکیل یک بند Ø§Ù†ØØ±Ø§ÙÛŒ را Ù…ÛŒ دادند Ùˆ در Ø§ØµØ·Ù„Ø§Ø Ù…ØÙ„ÛŒ به آن چوسَله Ú¯ÙØªÙ‡ Ù…ÛŒ شد .
آسیاب های آبی دزÙول در بخش های مختل٠رودخانه دز ساخته شده اند. بخشی از آنها به ÙØ§ØµÙ„Ù‡ ØØ¯ÙˆØ¯ Û¸Û°Û° متر از سد تنظیمی دزÙول Ùˆ در جنوب ØªÙØ±ÛŒØÚ¯Ø§Ù‡ ساØÙ„ÛŒ دز ØŒ بخش در زیر پل جدید (دوم) دزÙول Ùˆ بخشی نیز در کنار پل قدیم دزÙول ساخته شده اند.
با توجه به ارزش های تاریخی ØŒ معماری Ùˆ ÙØ±Ù‡Ù†Ú¯ÛŒ این آسیاب ها ØŒ به تازگی تلاش هایی توسط سازمان نوسازی Ùˆ بهسازی شهرداری دزÙول برای ØÙظ ØŒ مرمت Ùˆ بازسازی این آسیاب ها صورت Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ Ú©Ù‡ عمده این تلاش ها روی آسیاب های زیر پل دوم دزÙول صورت Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ Ú©Ù‡ به آسیاب های شیخ Ùˆ عماد نیز معرو٠بوده Ùˆ در راستای Ø§Ø³ØªÙØ§Ø¯Ù‡ بهتر با Ù…ØÙˆØ·Ù‡ سازی Ùˆ ایجاد Ø³ÙØ±Ù‡ خانه سنتی در کنار آنها Ùˆ همچنین بازسازی Ùˆ راه اندازی چرخ یکی از آسیاب ها ØŒ این مجموعه لقب موزه آب به خود Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است .
قرارگیری موزه آب دزÙول ( مجموعه آسیاب ها) در کنار رودخانه همیشه خروشان دز Ùˆ در جاده ساØÙ„ در مرکز شهر دزÙول Ùˆ همسایگی پارک ساØÙ„ÛŒ رعنای دزÙول ØŒ همچنین نمای زیبای پل قدیم دزÙول ØŒ این مجموعه را به یکی از جاذبه های گردشگری منطقه تبدیل کرده Ùˆ تاکنون استقبال خوبی از آن صورت Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است.
جهت مشاهده آدرس آسیاب های آبی دزÙول ، می توانید از نقشه زیر استفاده کنیدجهت مشاهده آدرس آسیاب های آبی دزÙول ، می توانید از نقشه زیر استفاده کنید