خانه عرب ها

خانه عرب ها با قدمت حدود صد و سی سال ، از دو خانه تشكیل شده ، خانه جنوبی، مشهور به خانه محمودی و خانه شمالی، مشهور به خانه داورها است-

خانه عربها مجموعه ای است از چند حیاط در میان فضاهای بسته و نیم باز. به جز فضاهای باز صرفأ ارتباطی یا خدماتی، شش حیاط مركزی در این مجموعه وجود دارد كه هر یك كانون بخشی مستقل محسوب می شود؛ هر چند كه خانه حیاط هفتمی دارد – حیاطی كوچك در طبقه دوم و در كنار حیاط بزرگ شمال غربی. اغلب حیاطهای خانه یا ورودی مشترك دارند یا با راهروها و دالانهایی به یكدیگر مرتبط می شوند.

این مجموعه تقریبأ در امتداد شمال غربی – جنوب شرقی گسترش یافته و در نتیجه، یك ضلع حیاطها – همه مستطیل شكل – در سمت قبله واقع شده است. معمولأ، در میانه جبهه قبلی حیاطها، مهم ترین اتاق یا ایوان اصلی آن بخش قرار گرفته و به این ترتیب، این جبهه تشخص و اعتبار بسیار یافته است.

ارتفاع بناهای مجموعه تقریبأ یكسان است. به همین علت، حجم كلی آن واحدی یكپارچه به نظر می رسد كه گویی حیاطها را در آن تراشیده اند. این خود به اهمیت حیاطها در مجموعه افزوده و آنها را عناصر هویت دهنده بخشهای مختلف خانه كرده است.

دستگاههای ورودی خانه، هر چند وظیفه ایجاد ارتباط میان خارج و داخل را بر عهده دارند، گویی كه مهم ترین مسئولیتشان حفظ حرمت حیاطهاست – پرده ها و حجابهای تعبیه شده در مسیر رسیدن به حیاطهاست – پرده ها و حجابهای تعبیه شده در مسیر رسیدن به حیاطها قدر آنها را در چشم بیننده دو چندان كرده است.

در برشهای افقی مجموعه می توان دالانها یا راهروهای پرپیچ و خمی را دید كه گویی می كوشند تا هم بیرون را به حیاط یا حیاطی را به حیاط دیگر پیوند دهند و هم آنها را از یكدیگر جدا كنند.

این مجموعه از دو خانه تشكیل شده است، اما تفكیك كامل این دو از هم آسان نیست؛ چرا كه علاوه بر وجود ورودی مشترك در بین دو خانه، راهروی در میان حیاط بزرگ خانه محمودی و یكی از حیاطهای خانه داروها وجود دارد كه از پیوند نزدیك دو خانه حكایت دارد- شاید در گذشته این مجموعه یك خانه و متعلق به یك خانواده بوده و بعدأ میان فرزندان تقسیم شده باشد.

خانه محمودی از حیاطی بزرگ در میان و فضاهایی در چهار جبهه آن – همه در یك لایه – تشكیل شده است. حیاط كوچكی نیز در جنوب شرقی حیاط اصلی هست كه تنها از دو جانب شمال شرقی و جنوب شرقی با فضاهایی محصور شده و دو جبهه دیگر آن را با دیوار محدود كرده اند. این دو حیاط، علی رغم ارتباط زیاد با هم، ورودی یا ورودیهای مجزا دارند؛ لیكن ورودی اصلی این خانه همان ورودی میان دو خانه است.

در خانه محمودی، جبهه شمال غربی حیاط اصلی عمیق تر از دیگر جبهه هاست و تالار خانه نیز در مركز آن قرار دارد. این تالار چلیپاشكل با ارسی زیبا و بزرگی به حیاط می نگرد. دو سه دری در دو طرف این تالار قرار دارد و فضای ورودی شان با آن مشترك است. تالار به اندازه دو طبقه ارتفاع دارد؛ و در طبقه فوقانی دو طرف آن، دو سه دری مشرف به آن نشسته اند كه در جلو هر یك از آنها، ایوانچه ای ستون دار و مشرف به حیاط قرار دارد.

سه دریها طبقه فوقانی یا گوشوارهای تالار با پنج در به تالار باز می شوند. با باز شدن این درها، بر پیوند بصری میان آنها افزوده می شود و تالار وسیع گسترده تر می شود – حالتی كه بر ارج و منزلت تالار می افزاید.

توجه گوشوارها به تالار، قاعده چلیپایی تالار، ارتفاع و سقف چهار ترك تالار- همه به ایجاد حس مركزیت این فضا كمك می كنند. به این ترتیب، اگر چه تالار با ارسی بزرگی به حیاط خانه مرتبط است، خود منزلت بسیار دارد و می توان آن را عنصری اصلی خانه و فضایی مستقل و كامل تلقی كرد.

یك ایوان و یك تالار و دو پنج دری عناصر میانی جبهه های حیاط خانه محمودی است. در دو طرف آنها نیز، سه دریها و راهروها یك در میان قرار گرفته اند. چنانچه همه نماهای حیاط را در یك امتداد تصور كنیم، می بینیم كه در میان هر دو فضای مركزی (از دو جبهه هم جوار) دو سه دری و راهروهای بین آنها به ترتیبی منظم قرار گرفته اند. به این ترتیب، نظم و ترتیب نمای هر جبهه حیاط در گوشه ها رها نشده و در نمای دیگر ادامه یافته است.

از دیگر ویژگیهای این خانه مساحت زیرزمینهای آن است: مساحت همه فضاهای زیرزمین تقریبأ معادل مساحت فضاهای طبقه اول است. اغلب این فضاها قاعده های منظم دارند و سطوح داخلی آنها تراش خورده و كار شده است؛ و لذا فضاهای زیرزمین اهمیت و اعتبار یافته اند. در میان فضاهای متنوع زیرزمین، سرداب بزرگ زیر تالار پراهمیت تر است. این فضای وسیع دارای دیوارها و سقف پركار و، از همه مهم تر، ارتفاع زیاد است. با این مشخصات، این سرداب از اصلی ترین فضاهای خانه است كه اگر چه از فضای باز بهره ای ندارد، مكانی زیبا و آرام برای سكونت و محیطی مطبوع در اوقات گرم سال است.

خانه داورها، در مقایسه با خانه محمودی، حیاطهای بیشتری – اما كوچكتر- دارد. این خانه كلأ پنج حیاط دارد كه یكی از آنها در طبقه فوقانی واقع است.

ورودی اصلی خانه داورها در جبهه شمال شرقی است و همه مشخصات ورودی ای كامل را دارد. دو راهرو از هشتی آن منشعب شده است كه هر یك به یكی از دو حیاط بزرگ تر خانه می رسد.

حیاط اصلی، واقع در شمال غربی خانه، مركزی است؛ اما فقط دو جبهه شمال شرقی و جنوب غربی آن ساخته شده و دو جبهه دیگر آن دیوارها یی است كه با طاق نماهای متوالی مشابه تراش خورده است. از نكات قابل توجه در این حیاط تفاوت بارز دو نمای جبهه های روبه رو از حیث مقیاس و اندازه و تركیب عناصر است. از این دو، یكی بلند و دیگری كوتاه است و یكی ایوانی بزرگ و مرتفع و دیگری اتاقهایی كوچك و كوتاه دارد. ایوانی كه در میان ضلع جنوب غربی واقع قرار دارد بزرگ تر و بلند تر از عناصر مجاور خود است؛ در حالی كه در نمای روبه روی آن، عنصر مركزی مشابه عناصر هم مجاور است.

حیاطی كوچك جنوبی خانه در جوار حیاط اصلی است و به نظر می رسد كه فضاهای پیرامون آن خدماتی بوده باشد. چون این حیاط به راهرو ورودی مشترك این خانه و خانه محمودی مرتبط است، می توان آن را حیاطی برای رسیدن به حیاط اصلی شمرد.

پس از حیاط اصلی، حیاط گوشه شرقی بزرگترین و مهم ترین حیاط خانه است. این حیاط هیچ ارتباطی مستقیمی با حیاط اصلی ندارد و ارتباط آنها فقط از طریق راهرو ورودی اصلی است. حیاط كوچكی نیز در گوشه جنوب شرقی حیاط دوم واقع است كه از وابستگان همین حیاط به نظر می رسد. به این ترتیب، حیاط دوم خانه خود بخش مستقل و مفصلی را تشكیل داده است.

دیگر نكته جالب توجه راهرو در میان حیاط دوم خانه داورها و حیاط اصلی خانه محمودی است. این حیاط از حیاطهای خانه داورهاست؛ اما با توجه به ارتباط مستقل آن با ورودی اصلی و هشتی دار مجموعه شاید بتوان آن را حیاط بیرونی خانه محمودی فرض كرد.

در جبهه جنوب شرقی این حیاط (حیاط دوم خانه داورها) ایوانی فراخ قرار دارد كه تقریبأ سراسر این جبهه را فرا گرفته است؛ گویی حیاط به داخل آن دویده است. جبهه مقابل ایوان فضای خاصی ندارد و فقط دیواری است با طاق نمایی در مركز. تفاوت این دو جناح در دو جبهه دیگر این حیاط تكرار نشده است. در میانه هر یك سه دری قرار دارد. مشابهت دو نمای اخیر خود مایه تظاهر و اهمیت بیشتر جبهه ایوان شده است.

در جبهه جنوب غربی این حیاط، سه دری فضایی دارد كه در زیر بادگیر واقع است. این سه دری و آن فضا به سه در مجاور به یكدیگر مرتبط می شوند؛ و از آنجا كه عرض سه دری با فضای زیر بادگیر برابر است، با باز شدن آن سه درمجاور، دو فضا به یكدیگر پیوند می خورند و فضایی بزرگ پدید می آید. تقارن فضای داخلی این سه دری، همچون همه سه دریها، قابل تأمل است. در اینجا، سه در فضای زیر بادگیر با سه پنجره رو به حیاط متقارن است. نماهای جبهه های طولی اتاق نیز از طا قچه هایی هم شكل و متقارن تشكیل شده است. به این ترتیب، دیوارهای اتاق دوبه دو تصویر یكدیگر را باز می نمایند. از این همخوانی و هم نوازی درها و پنجره ها و قابها در اتاقی كوچك، فضایی پر تراش و كامل و منظم و دقیق پدید آمده است كه در آن از اتفاق و تصادف هیچ خبری نیست.

خانه عرب ها

ادرس خانه عرب ها

یزد - سرقدمگاه‌» محله‌ فهادان‌ جهت مشاهده آدرس خانه عرب ها ، می توانید از نقشه زیر استفاده کنید

---

نصاویر خانه عرب ها

عمارت های ایران عمارت های شهر یزد عمارت های استان یزد