فرهنگ عشایر فارس

فرهنگ عشایر فارس
اگرچه مشغله‌های زندگی ماشینی این روزها به زندگی عشایری نیز رسوخ كرده و كوچ ماشینی جای خود را به كوچ سنتی سال‌های پیشین داده، اما هنوز رگه‌هایی از زندگی سنتی و ایلی را میان طوایف عشایر فارس می‌توان دید كه بیانگر عمق فرهنگ و زندگی سنتی عشایر این اقلیم است.

ویژگی های فرهنگی عشایر فارس بی‌شك یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری این استان در جلب گردشگران مختلف ایرانی و خارجی است كه آداب، موسیقی و صنایع دستی از جمله این ویژگی‌ها‌ست.

فارس كه مهد كهن آداب و آیین‌های فرهنگی ایران زمین است، جایگاهی برای زیست عشایر و كوچ و رفتن به ییلاق و قشلاق ایلات است. عشایر فارس در گذر تاریخ بنیانگذار فرهنگ غنی در سرزمین فارس بوده‌اند و بخشی از فرهنگ ایلات در نوع زندگی آنان متجلی است.

موسیقی‌
تجلی خواسته‌ها و نیازهای یك ایل یا یك قوم را به صورت عملی در موسیقی آن قوم می‌توان دید. موسیقی یك ایل مثل همه چیز ایل، رنگ و شكل خاصی دارد و همان‌قدر كه ساده است زیبا و دلفریب نیز است. این موسیقی هرچند نتوانسته از قید غم و اندوه رهایی پیدا كند، ولی در بسیاری از آهنگ‌ها و بویژه آهنگ‌های رقص و تصنیف شادابی دیرین خود را به نحو كاملی حفظ كرده است.

نی، ساز و دهل ابزارهای نواختن هستند كه در موسیقی عشایر فارس و ایل قشقایی جایگاهی خاص دارد و معمولا در ‌آیین‌های شاد و حتی در سوگواری‌ها از برخی از آنها استفاده می‌شود. عشایر قشقایی بزرگ‌ترین قوم عشیره‌ای فارس است.
لباس‌های عشایری‌
لباس‌های محلی مردان و زنان قشقایی نیز جاذبه‌های خاصی دارد و آوازه آن تا دوردست‌ها نیز رفته و امروزه به یكی از مهم‌ترین جاذبه‌های فرهنگی این قوم تبدیل شده است.

پوشاك زنان عشایر شامل كلاهك، آرخالق، تنبان و پاپوش است كه بیشتر در رنگ‌های شاد و متنوع و الهام گرفته از طبیعت تهیه می‌شود.

پوشاك مردان ایل را هم كلاه، پیراهن، آرخالق، شال كمر، چقه و كپنك تشكیل می‌دهد. ایلاتی‌ها در گذشته دارای آرخالق و شال و كلاه‌های بدون لبه و نمدی بوده‌اند و در عصر پهلوی ناچار شدند مثل دیگران لباس یك شكل بپوشند.
صنایع دستی
تولیدات صنایع دستی عشایر فارس نیز شهرت جهانی دارد. در میان عشایر فارس هنوز زیباترین هنر دستی قالیبافی است كه آمیزه‌ای از كار و تلاش و هنر است كه با دست‌های سختكوش زنان عشایر بافته می‌شود.

گبه‌بافی نیز همچون قالیبافی از جمله بافته‌های عشایر است. گبه تجلی زیبایی طراوت و شادی زندگی عشایری است كه مانند پیراهن رنگ به رنگ زنان ایل موجی از رنگ‌های شاد طبیعت را در خود جای داده است.

زمینه اصلی این فرش، دشت‌های سرسبزی است كه عشایر در آن زندگی می‌كنند. گویی تمام زیبایی‌های طبیعت در زمان كوچ با دست دختران و زنان هنرمند قشقایی به این فرش‌های كوچك نقش بسته است.

گلیم قشقایی شاهكاری از هنرمندی زنانی است كه به تنهایی (پس از چیدن پشم)‌ ریسندگی، رنگ‌آمیزی، چله‌كشی و بافت گلیم را برعهده دارند. گلیم‌های اصیل قشقایی از پشم صد درصد خالص تهیه، شسته و سپس بافته شده‌اند.

قطر الیاف آنها بسیار نازك و خامه مصرفی‌شان بسیار ظریف است. شاید بتوان گفت ثبات رنگ در مقابل شستشو و نور مهم‌ترین عاملی است كه موجب شهرت گلیم قشقایی شده است. از دیگر عواملی كه گلیم قشقایی را سرآمد گلیم‌های جهان كرده، فشردگی و ریزه كاری‌های آن است.

جاجیم نوع دیگری از دستبافته‌های عشایر است. جاجیم در لغت به معنی پلاس است و از نخ‌های رنگین و ظریف پشمی یا پنبه‌ای یا مخلوط هر دو بافته می‌شود.

كاربرد این فرش در ایلات و عشایر زیاد است و به عنوان روانداز و محافظ سرما مورد استفاده قرار می‌گیرد. جاجیم بافته‌ای خشن و زبر است ولی با استفاده مداوم از آن، در اندك مدتی لطافت و ظرافت پیدا می‌كند. عشایر فارس از3 ایل بزرگ قشقایی، خمسه و ممسنی به انضمام 8 طایفه مستقل تشكیل شده‌ است.

جمعیت كلی عشایر استان فارس بالغ بر 180 نفر است كه حدود 14 درصد جمعیت عشایری كشور و 5 درصد جمعیت استان فارس را شامل می‌شود. این عشایر سالانه بیش از 57 هزار مترمربع صنایع دست‌بافت تولید می‌كنند.