فرهنگ عامه و آداب و رسوم مردم فارس

عید نوروز
عید نوروز نزد مردم فارس بسیار گرامی است و مردم از 15 روز پیش از تحویل سال نو، به استقبال آن می روند. آنها شیرینی و تنقلات تهیه می کنند و به دوختن و تهیه لباس نو برای خود و بچه ها می پردازند و خانه تکانی می کنند. در گذشته مردم خود شیرینی درست می کردند و عمدتاً نان شیرین می پختند. نان شیرین را بعد از این که از تنور بیرون می آوردند تا هنوز نرم و تازه بود، چند بار تا می زدند تا به صورت یک مربع به اندازه کف دست درآید. این نان بعد از چند دقیقه تـُرد و بسیار شکننده می شد. غیر از این نوع نان شیرینی، شیرینی دیگری درست نمی شد. اغلب، وسایل پذیرایی عید تنقلاتی مانند برنجک، اَخُرِک و دنگو بود.

عقیقه
از جمله رسوم معمول در بین دوانی ها، یکی هم رسم عقیقه است. عقیقه در عربی به معنی موی شکم نوزاد در هنگام تولد است. معنی دیگر آن، ذبح گوسفند در هفتمین روز تولد نوزاد است. شاید این رسم در گذشته در روز هفتم انجام می شد، اما امروزه موعد خاصی برای آن قائل نیستند و در هر فرصتی که دست داد، آن را تدارک می بینند. انجام این کار ممکن است تا هفت سالگی کودک هم به تعویق بیفتد. اما تا هنگام مراسم عقیقه نباید موی سر کودک تراشیده شود.
وداع با فرد ِ در گذشته
فرهنگ مردم فارس چون فرهنگ دیگر مردم ایران بر مبنای باورها و معتقدات دینی مسلمانان استوار است. ضمن این که گاه این آداب و رسوم ریشه در پیش از اسلام دارد؛ مثلاً در شهرستان های آباده، اقلید و فسا رسم است که با مرگ هر فرد، بازماندگان نزدیک وی یعنی پدر، مادر، برادر و خواهر و فرزندان، روز بعد از خاکسپاری، پیش از طلوع آفتاب، سر گور وی می روند و فاتحه می خوانند. این عمل در تابستان بدون مشکل برگزار می شود اما در سرمای 15 درجه زیر صفر زمستان این کار با مشکلاتی همراه است و با تمامی این احوال مردم به انجام آن می پردازند و معتقدند با این کار به خورشید می گویند که زودتر از او بر مزار عزیزشان آمده اند.
عروسی درخت نارنج
در شیراز رسم بر این است که اگر درخت نارنجی که در خانه است، نارنج کم بدهد یا اصلاً ندهد، آن را عروس کنند و برایش مراسم عروسی بگیرند. برای این کار، ابتدا زن صاحب خانه، زنان همسایه را دعوت به عروسی درخت نارنج می کند، همه در یک زمان مشخص در خانه جمع می شوند و زن صاحبخانه اره ای را بر می دارد تا شاخه های درخت را ببرد. یکی از زنان همسایه جلو می آید و ضامن درخت می شود. سپس تور بسیار نازکی روی درخت می کشند، شکر پنیر روی درخت می پاشند، کِل می زنند، واسونک می خوانند و شادی می کنند و بر این باورند که آن درخت، سال بعد در فصل بهار، بار نارنج خواهد داشت.
آب مقدس حوض ماهی ها
تا 50 سال پیش در فارس، سه حوض ماهی در شیراز، فسا و زرقان وجود داشت اما با خشک شدن حوض ماهی فسا اکنون دو حوض دایر است. مراسمی که برای این دو حوض ماهی وجود دارد، تقریباً مشابه است.

از زیر کوه سعدی، چشمه ای بیرون می آید که چند چاه برای استفاده از آن در خانه های بالادست آرامگاه حفر شده است. حوض ماهی آرامگاه سعدی، هم سطح زمین و مظهر قنات و چشمه است. تردیدی وجود ندارد که پیش از زمان سعدی، و حتی در ایران باستان، این آب جریان داشت و مقدس بود. به همین دلیل سعدی برای این آب اهمیت قایل بود. براساس نوشته «ابن بطوطه» که دوبار در سال های 725 و 748 هـ.ق، (بار اول حدود سی سال پس از درگذشت سعدی) به شیراز آمده بود، سعدی این حوض هشت ضلعی را ساخته است.

مراسم و باورهای مردم شیراز و اطراف، تا سال 1327 شمسی که سال تخریب
آرامگاه سعدی برای تجدید بنای آن است، بسیار جدی و اجرای آنها بسیار ضروری بود. تا آن زمان هر سال حدود ده هزار نفر در چهلمین روز پس از عید نوروز در محوطه جلوی آرامگاه سعدی جمع می شدند و آش نذری که در فارس اصطلاحاً «دیگ جوش» نامیده می شود، می پختند و از بامداد تا شب شادی می کردند و بر این باور بودند که یک ماهی قرمز که یک حلقه طلایی در بینی دارد، در آب بالا می پرد و می رود. ماهی های این آب مقدس است و هیچ کس حق صید آنها را ندارد.

امروزه هنوز مردم کوی سعدی بر این باورند و در حوض ماهی سکه می اندازند تا آرزوهایشان برآورده شود، ولی آداب و مناسکی در این زمینه وجود ندارد. در زرقان چنین مراسمی هنوز ادامه دارد.

پس از ساخت آرامگاه سعدی، از آب تنی در این حوض برای برآورد نیاز جلوگیری شد و دیگر کسی در محوطه حوض ماهی به آب دسترسی ندارد. اما حدود 150 متر بعد از آرامگاه، در کوچه ای که اصطلاحاً کوچه حمام سعدی می نامند، مردم برای باورها و مناسک خود از آب چشمه یا قنات سعدی استفاده می کنند.

مردم شیراز و اطراف، باورهایی خاص نسبت به حوض ماهی دارند و عده ای برآنند صاحب این آب، حضرت امام حسن(ع) است. گروهی دیگر معتقدند اگر دختر یا پسری دست و روی خود را با این آب بشوید، بخت او باز می شود و به خانه بخت می رود. درگذشته با جام «چهل کلید» روی سر خود آب می ریختند. آب تنی در دوره ی پیش از ساخت ساختمان جدید آرامگاه، در روز چهارشنبه سوری انجام می شد.

امروزه از ساعت 12 ظهر روز چهارشنبه سوری تا ساعت 24، دختران و زنان در جوی آب کوچه حمام سعدی آب تنی می کنند و از ساعت 24 تا 8 بامداد به پسران و مردان اختصاص می یابد. هجوم جمعیت برای آب تنی بسیار زیاد است و مردم معتقدند که این آب، مشکلات و گرفتاری ها را نیز حل می کند. گاه نیز نامه ای برای حضرت امام زمان (عج) در آب حوض ماهی می اندازند و حاجت و مشکل خود را مطرح می کنند.

در گذشته مردم باور داشتند که این آب، سحر و جادو را باطل می کند. معمولاً کشاورزان یک ظرف از این آب بر می دارند و هنگام آبیاری مزارع خود، آن را در جوی آب می ریزند تا از ایجاد کرم ساقه خوار جلوگیری نماید و مزارع آنها محصول بیشتر بدهد. برخی نیز معتقدند که اگر لباس هایشان در این آب شسته شود، بیماری ها را از بدن صاحب لباس می زداید. بنابراین در کوچه حمام سعدی لباس می شویند. هر چند امروزه کمتر به چنین کاری دست می زنند، ولی در گذشته تمام صحرای سعدی محل شستن و خشک کردن لباس بود.
اعتقادات و باورها
اگر عروس ته دیگ دوست داشته باشد، شب عروسی باران می بارد.

چون عروس در شب عروسی برقصد، نان ارزان خواهد شد.

اگر آینه عروس بشکند، عروس بدبخت خواهد شد.

اگر عروس را عقد کنند ولی عروسی نکنند، یکی از اقوام عروس و داماد می میرد. در اصطلاح می گویند شکار کرده است.