معبد گارنی (Garni Temple) در 32 کیلومتری جنوب شرقی ایروان واقع شده است. گارنی نام یکی از آثار باستانی در استان کوتایک ارمنستان، و همچنین نام روستای نزدیک این اثر است.ساختمان گارنی را بازمانده دوران مهرپرستی دانسته‌اند که برای نیایش خورشید و به عنوان مهرابه ساخته شده بود.
مهرابه‌ها یعنی همان پرستشگاه‌های مهرپرستان، در سراسر غرب آسیا Ùˆ همچنین قاره اروپا پراکنده اند. مهرپرستی یک دین باستانی ایرانی بود Ú©Ù‡ از ایران به سوی غرب تا انگلستان Ù†Ùوذ کرد. اکثر کلیساها Ùˆ صومعه‌های ارمنستان بر روی بازمانده نیایشگاه‌های پیش از مسیØÛŒØª بنا شده است. تنها نیایشگاه غیرمسیØÛŒ بازمانده در ارمنستان نیایشگاه گارنی است. مهرابه گارنی در سال Û·Û· پس از زایش Ù…Ø³ÛŒØ ÛŒØ¹Ù†ÛŒ در دوره یونانی مآبی ساخته شده Ùˆ تنها نیایشگاه یونانی مآب در ارمنستان امروزی است. نیایشگاه گارنی در سال Û±Û¶Û·Û¹ بر اثر زمین لرزه ویران گشت Ùˆ در دهه Û·Û° بازسازی شد.
دژ (قلعه) گارنی به Ø§ØØªÙ…ال زیاد جایگاه اصلی ØÚ©ÙˆÙ…ت تیرداد در ارمنستان بوده است. این دژ بر روی یک Ø³Ø·Ø Ù…Ø«Ù„Ø«ÛŒ Ø´Ú©Ù„ قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ است Ùˆ به ‌وسیله دو دره تنگ عمیق در دو سو، Ù…ØØ§Ùظت می‌شود. بخش شمالی قلعه به‌ وسیله دیواری Ú©Ù‡ از قطعه ‌های بزرگ سنگ بازالت ساخته شده است، Ø§ØØ§Ø·Ù‡ می‌شود.
در داخل قلعه خرابه ‌هایی از نیایشگاه میتراییسم، کاخ سلطنتی Ùˆ یک کلیسا مانده است. سنگ نبشته‌ی یونانی در داخل دیوار قلعه نشان می‌دهد Ú©Ù‡ این قلعه به‌دست تیرداد یکم در سال Û·Û· میلادی ساخته شده است. به نظر می‌رسد Ú©Ù‡ Ø·Ø±Ø Ø§ØµÙ„ÛŒ نیایشگاه از روی نیایشگاه ‌های یونانی-رومی ‌ساخته شده باشد. تزیینات Ùˆ تندیس‌ های یونانی هم در نیایشگاه دیده می‌شود.
در سال Û±Û¶Û·Û¹ میلادی نیایشگاه بر اثر زلزله‌ی ÙˆØØ´ØªÙ†Ø§Ú©ÛŒ ویران شد. خرابی‌ ها برای نخستین ‌بار بین سال‌های Û±Û¹Û±Û± تا Û±Û¹Û°Û¹ میلادی بازسازی شد. در سال Û±Û¹Û³Û° میلادی، توجه ویژه‌ای به بازسازی آنجا شد. «معبد گارنی» برای نزدیک به Û³Û°Û° سال خراب بود تا اینکه بین سال‌های Û±Û¹Û·Û´ تا Û±Û¹Û¶Û¸ میلادی بازسازی شد. در آن منطقه شمار زیادی چارچوب در Ùˆ پنجره، سنگ ‌نبشته یا Ú¯Ú† بری بالای دیوار پیدا شد Ú©Ù‡ آنها بی‌ گمان مربوط به بناهای تاریخی گوناگونی هستند.
مردم ارمنستان به اشتباه می‌اندیشند که نیایشگاه گارنی مربوط به زرتشتی‌ها است ولی به دلایل زیر این دیدگاه درست نیست:
۱- هیچ اثری از آتش، خاکستر و دودزدگی (سیاهی) دیوارها که نشانگر روشن شدن آتش در داخل معبد باشد پیدا نشده است.
Û² – ÙØ±Ù… ساختمانی درپیوند با نیایشگاه‌های یونانی – رومی ‌است Ùˆ در درون آن جایگاه قرار Ú¯Ø±ÙØªÙ† مجسمه (بت) وجود دارد.
«ØÙ…ام گارنی» یک نمونه از معماری‌های شهرنشینی روزگار باستان است. آنجا شامل پنج بخش است: سالن ورودی ØŒ اتاق رختکن، دو ØÙ…ام Ùˆ یک بخش گرم‌ خانه یا کوره است. ارزش آنجا به ‌ویژه به سنگ ÙØ±Ø´ موزاییک‌ های سالن ورودی است Ú©Ù‡ تاثیر Ú¯Ø±ÙØªÙ‡ از نقش ‌های استوره‌ای یونان است.
پیرامون ناØÛŒÙ‡ گارنی یک مجموعه عالی از بناهای یادبود است Ú©Ù‡ شامل کلیسا Ùˆ «جنگل خسرو» است، Ú©Ù‡ پس از معبد گارنی ساخته شدند. «جنگل خسرو» در سده‌ی چهارم میلادی (سال Û³Û³Û¸ تا Û³Û³Û² میلادی) به‌وسیله خسرو برای ایجاد یک جای مناسب برای شکار، گردش Ùˆ مانور نظامی‌ ساخته شد.